1 Temmuz 1926’da Kabul Edilen Kabotaj Kanunu ile Yapılan Değişiklik: Denizde Egemenliğin Hukuki İfadesi
Tarihsel Arka Plan
20 Nisan 1926 tarihinde Türkiye Sahillerinde Nakliyatı Bahriye (Kabotaj) ve Limanlarla Kara Suları Dâhilinde İcrayı San’at ve Ticaret Hakkında Kanun (Kanun No: 815) yasalaştı; bu yasa, 1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe girdi. ([Hukuk Ansiklopedisi][1])
Osmanlı döneminde, yabancı devletlere verilen ayrıcalıklar (kapitülasyonlar) çerçevesinde Türkiye kıyılarındaki limanlarda ve kara sularında deniz taşımacılığı, liman hizmetleri ve kılavuzluk‑römorkaj gibi işler büyük ölçüde yabancı gemi, şirket ve kişiler aracılığıyla yürütülüyordu. ([İstanbul Barosu][2])
Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik bağımsızlık ve ulusal egemenlik anlayışı doğrultusunda, denizlerde de tam kontrolü sağlama hedefi doğrultusunda bu kanun hazırlandı. ([TürkInform Haberler][3])
Kabaca Yapılan Temel Değişiklik Nedir?
Bu kanun ile yapılan değişiklikler özetle şunlardır:
– Türkiye sahilleri arasındaki (limanlar dahil) yük ve yolcu taşımacılığı, sadece Türk bayraklı gemiler ve Türk vatandaşları tarafından yapılabilecek şekilde düzenlendi. ([Sosyal Bilgiler][4])
– Nehirler, göller, Marmara havzası, boğazlar, körfezler, limanlar ve kara sularıyla birlikte bütün iç ve kıyı deniz taşımacılığı işleri, liman hizmetleri, kaptanlık, tayfalık, çarkçılık, kılavuzluk ve römorkaj gibi her türlü deniz hizmeti Türk tebaasına özgü hale getirildi. ([Hukuk Ansiklopedisi][1])
– Yabancı gemiler yalnızca bir Türk limanından başka bir yabancı limana ya da yabancı limandan Türk limanına yük ya da yolcu taşıyabiliyordu; Türk limanları arasında yapacakları taşıma hizmetleri yasaklandı. ([DergiPark][5])
Bu yönüyle kanun, Türkiye’nin denizlerdeki egemenlik hakkı, ulusal denizcilik kapasitesi ve ekonomik bağımsızlık alanlarında köklü bir dönüşüm anlamına gelmiştir.
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
Bu kanun üzerine akademik literatürde birkaç önemli tartışma dikkat çekmektedir:
– Bir görüşe göre, kanun Türkiye denizciliğinin gelişmesi için gerekli zemini hazırlamış ve yerli deniz taşımacılığı ile liman hizmetlerinde yabancı bağımlılığını azaltmıştır. ([DergiPark][5])
– Diğer bir görüş ise, kabotaj rejiminin rekabetçi yapıyı sınırladığı, yabancı yatırımların ve teknolojik dışa açılımın önünü kapattığı şeklindedir. Bu bağlamda, bazı akademisyenler deniz taşımacılığındaki verimlilik, maliyet ve uluslararası rekabet bağlamında eleştiriler geliştirmektedir. ([Egitimler][6])
– Ayrıca günümüzde, kanunun yürürlüğe girdiği koşulların değişmiş olması sebebiyle, deniz taşımacılığı, liman hizmetleri ve lojistik altyapı açısından yeni küresel dinamiklerle karşı karşıya olduğumuz; dolayısıyla “kabotaj hakkı” kavramının yeniden yorumlanması gerektiği yönünde değerlendirmeler vardır. ([DergiPark][5])
Sonuç
Özetle, 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kanunu ile Türkiye kendi sahil sularında deniz taşımacılığı ve liman işlemlerinin yabancılardan arınarak yeniden düzenlenmesini, Türk vatandaşlarına ve Türk bayraklı gemilere tahsis edilmesini sağlamıştır. Bu değişiklik hem hukuki hem ekonomik hem de egemenlik açısından önem taşımaktadır.
Ancak tarihsel bağlamdan kopmadan günümüz koşullarında şu soruları da sormak yerinde olur:
– Yerli deniz taşımacılığının korunması ile uluslararası rekabet ve teknolojik işbirliği arasında nasıl bir denge kurulabilir?
– Bir sınırlandırma (kabotaj) henüz geçerli iken globalleşen lojistik dünyasında bu tür düzenlemelerin esnetilmesi ya da revize edilmesi ne ölçüde gereklidir?
– Türkiye’nin 8333 km’lik kıyı şeridinde deniz taşımacılığı potansiyelini tam olarak değerlendirmesi için kabotaj hakkının ötesinde hangi hukuki ve ekonomik stratejiler devreye alınmalıdır?
Bu sorular geçmişte atılan bir adımın bugünü anlamlandırırken bize yol gösterebilir.
[1]: “Kabotaj Kanunu / Kanunlar / Mevzuat / Hukuk Ansiklopedisi”
[2]: “1 Temmuz Kabotaj ve Denizcilik Bayramı – İstanbul Barosu”
[3]: “Kabotaj Kanunu nedir, amacı ve önemi nedir? Kabotaj Kanunu ne zaman …”
[4]: “Kabotaj Kanunu 1 Temmuz 1926 | Sosyal Bilgiler – Sosyalciniz”
[5]: “Dünden Bu Güne Kabotaj ve Türk Denizciliğindeki Yeni İvmelenmeler”
[6]: “Kabotaj Kanunu: Türk Denizciliğinin Temeli – Egitimler.INFO”