Gözde Sümüksü Çapak Neden Olur? İktidarın, Görmenin ve Tıkanmanın Siyaseti
Bir Siyaset Bilimcinin Girişi: Görmenin Kirlenmiş Yüzü
Güç ilişkileri ve toplumsal düzen üzerine kafa yoran bir siyaset bilimci için “gözde sümüksü çapak” yalnızca bir fizyolojik durum değildir; o, tıkanmış bir sistemin metaforudur.
Göz, gerçeği görme organıdır; çapak ise, bu görme eylemini engelleyen fazlalık — yani birikmiş tortudur. Tıpkı siyasal sistemlerde olduğu gibi, göz de kendini korumak için bazen “fazla üretir.”
Peki, gözde biriken bu tabaka, sadece biyolojik bir savunma mı, yoksa toplumsal körleşmenin sembolü mü?
Birinci Katman: İktidarın Görme Alanında Birikme
İktidar, tıpkı gözün salgısı gibi, sürekli bir üretim hâlindedir.
Devlet, kurumlar ve ideolojiler; toplumu koruma iddiasıyla bilgi, yasa, propaganda üretir. Ancak bu üretim, zamanla birikir ve tıkanmaya yol açar. Gözdeki sümüksü çapak, bu anlamda iktidarın kendi ağırlığı altında biriken tortularına benzer. Başlangıçta “koruyucu” olan şey, zamanla “engelleyici” hâle gelir.
Bir sistemin çok görmesi, aslında bazen hiçbir şeyi net görememesiyle sonuçlanır.
Tıpkı göz gibi, devletin de ara sıra “temizlenmeye” ihtiyacı vardır.
Ama kim temizleyecek?
Vatandaş mı, muhalefet mi, yoksa sistemin kendi vicdanı mı?
İkinci Katman: Kurumların Gözünde Şeffaflık Erozyonu
Kurumlar, toplumsal gözün kapakları gibidir. Onlar, gerçeği hem korur hem de süzer.
Fakat zamanla bu kapaklar kalınlaşır; şeffaflık yerini bürokratik sis perdesine bırakır. İdeolojik tortular kurumların “görme” kabiliyetini köreltir.
Bir karar alınır, ama kimse nedenini bilmez. Bir yasa çıkar, ama kimse kimin yararına olduğunu anlayamaz.
İşte bu, siyasal sistemin gözünde oluşan “çapaklanmadır.”
Kurumlar kendi iç salgılarını temizlemezse, vatandaşın güveniyle birlikte görüş alanını da kaybeder.
Bu durumda şu soru kaçınılmazdır: Gözdeki çapak mı daha tehlikelidir, yoksa görmeyen bir kurumun körlüğü mü?
Üçüncü Katman: Vatandaşın Gözünde Bilgi Yorgunluğu
Vatandaşın gözü de sürekli maruz kaldığı bilgi, manipülasyon ve görüntü bombardımanıyla yorulur. Gözdeki sümüksü çapak nasıl toz, kir ve stresin sonucundaysa; bireyin siyasal körlüğü de bilgi kirliliğinin sonucudur.
Gerçeğe her an erişebildiğini sanan modern insan, aslında sürekli bulanık bir görüşle yaşar.
Bu bulanıklık, farkındalık değil; yorgunluktur.
İdeolojik tortular, medyatik parıltılar, siyasi ajandalar… Hepsi gözün önünde bir tabaka oluşturur. Görmek artık bir çaba değil, bir teslimiyettir.
Gözünü açan birey bile, neye baktığını bilemez hâle gelir.
O hâlde sormalı:
Bilgi çağında gözümüz gerçekten mi açıldı, yoksa sadece yeni bir çapak türü mü kazandık?
Görmenin Cinsiyeti: Erkek Gücü, Kadın Katılımı
Siyasal görme biçimleri, cinsiyet kodlarıyla da örülüdür. Erkek gözü genellikle stratejik, hesaplı ve güç odaklıdır. Görmek onun için iktidar kurmanın aracıdır. Kadın gözü ise iletişimsel, kapsayıcı ve katılımcıdır. Görmek onun için anlam kurmanın, empati geliştirmenin yoludur.
Bu iki bakış biçimi arasında denge kurulmadığında, siyasal sistemler tek taraflı “görme”ye mahkûm olur.
Çapak da tam burada oluşur:
Gücün yoğunlaştığı yerde, duygunun ve katılımın azalmasıyla.
Gerçek demokrasi, erkek gücünün değil, kadın katılımının temizleyici etkisiyle netleşir. Bir gözün berraklaşması için diğer gözün de açık olması gerekir.
Sonuç: Görmenin Temizliği, Siyasetin Arınması
Gözde sümüksü çapak, fizyolojik bir reaksiyonun ötesinde, siyasal bir metafordur.
Göz kendini korumak isterken, bazen fazlasını üretir ve kendi görüşünü bulanıklaştırır.
Aynı şekilde, toplumlar da kendini korumak adına yasalar, kurumlar ve ideolojiler üretir — ama bunlar da zamanla birikir, görüşü kısıtlar. Üç temel temizlik yapılmadıkça berraklık mümkün değildir:
İktidar kendi tortusunu arındırmalı, kurumlar şeffaflaşmalı, vatandaş bilinçlenmelidir.
Sonunda şu soruya varırız: “Gözümüzü çapaktan arındırmadan, dünyayı gerçekten görebilir miyiz?”
Belki de siyasetin en büyük görevi, gözleri açmak değil; onları temiz tutabilmektir.